راه های مبارزه با فشارهای روانی از منظر قرآن

فشار روانی یکی از رایج ترین بیماری های زمان معاصر است، به گونه ای که طبق برآورد کارشناسان سازمان بهداشت جهانی حدود شش درصد کلّ جمعیت جهان از بیماری های روانی رنج می برند و شروع هشتاد درصد از بیماری های جسمی با فشار روانی همراه بوده است. روان شناسان راهکارهایی را برای مقابله با فشار روانی مطرح نموده اند و اسلام نیز در طی قرون متمادی موفّق شده است میلیون ها نفر را در مناطق مختلف جغرافیایی و از نژادهای گوناگون به خود جذب کند و با تغییر سبک زندگی آن ها، برای زندگی اجتماعی و فردی آنان قوانین مطلوبی وضع نماید. بی شک دین مبین اسلام از روش هایی تبعیت نموده که حتّی اگر عنوان سازمان و نظام روان شناسی بدان ندهیم، دارای یک دستگاه روان شناسی مخصوص به خود است که خاستگاه نخستین آن قرآن کریم است. لذا توجّه به قرآن در ریشه کنی این نوع بیماری ها می تواند به عنوان مؤثرترین شیوه به شمار آید و این خود بُعدی فراگیر از عظمت قرآن کریم، اعجاز و اثرگذاری آن در امور خدماتی و درمانی را نمایان می سازد

بازگشت به فطرت

اوّلین مسأله و نخستین شیوه مقابله با فشارهای روانی از نظر قرآن کریم، بازگشت به فطرت است که اساس آرامش روانی می باشد. فطرت، اصلی واقعی، طبیعی و جهانشمول است که مربوط به انسان و زمان و مکانی خاص نیست، بلکه مرتبط به همه انسان هاست. از دیدگاه قرآن، انحرافات روانی ریشه در انحراف از فطرت دارد؛ از این رو بازگشت به فطرت در بهداشت روانی از نظر اسلام مورد عنایت قرار گرفته است و در آن مباحث ذیل قابل بررسی است: مدار فطرت و شهوت؛ جریان فطرت؛ فطرت راه انحصاری آرامش روانی؛ پیامدهای خروج از فطرت؛ جهاد اکبر(کنترل شهوات).

استراحت و خواب

یکی دیگر از راه های مبارزه با فشار روانی از دیدگاه قرآن، استراحت و خواب می باشد که عامل مهمّی برای ایجاد آرامش روانی است. طبق یافته های دانش پزشکی خواب در شب اثر بخش تر است، ولی برای رسیدن به خواب مؤثّر نباید به خواب شب اکتفا کرد، چرا که از آیات الهی خواب شب و روزتان است(51). هم چنین قرآن کریم خواب را وسیله آسایش معرّفی نموده، آن جا که می فرماید: «هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ الَّیلَ لِتَسْکُنُوا فیهِ وَ النَّهَارَ مُبْصِرًا»(52). او خداوندی است که برای شما شب را قرار داد تا در آن بیارامید و روز را روشن[گردانید]. در آیه دیگری آمده است: «وَ جَعَلْنَا نَوْمَکُمْ سُبَاتًا / وَ جَعَلْنَا اللَّیلَ لِبَاسا»(53). خواب را برای شما(مایه) قوام حیات و استراحت قرار دادیم و پرده سیاه شب را به مثابه لباس(مایه استراحت). خواب عامل درمان اضطراب و ترس و رنج شدید می باشد؛ زیرا سلّول های بدن، پس از خواب و استراحت، شادابی جدید خود را باز می یابند و مشکلات را در شرایط نشاط حل می کنند و از اضطراب و استرس درونی می کاهند(54).

به وضع موجود نگریستنیکی از زمینه ها و راه های مهمّ کاهش فشار روانی و مبارزه جدّی با آن، به وضع موجود نگریستن است. قرآن کریم با آیات«وَ عَسی اَنْ تَکرَهُوا شَیئا وَ هُوَ خَیرٌ لَّکُمْ»(59) و«فَعَسی اَنْ تَکْرَهُوا شَیئا وَ یجْعَلَ اللّه ُ فیهِ خَیرا کَثیرا»(60) به وضوح نگاه محدود به وضع فعلی و این که انسان تمام خیر و شرّ را در آن بداند، رد می کند. در فقه اسلامی هم قاعده ای هست معروف به قاعده میسور که همان نگریستن به وضع موجود است؛ بدین معنی که انسان باید به دنبال تکلیف و وظیفه کنونی خود باشد؛ زیرا با ناآرامی چیزی حل نمی شود(61). از حضرت علی(ع) نقل شده است که فرمود: «المیسور لا یسقُط بالمعسور»؛ مقدار ممکن تکلیف به واسطه جنبه های مشکل آن ساقط نمی گردد(62). این اصل، نشانه آن است که اگر برای انسان، در زندگی به هر دلیلی مانع و مشکلی پیش آید، برای رفع اضطراب و فشار روحی و رسیدن به آرامش روانی باید دست به کار شده، با انطباق با وضع موجود و موقعیت جدید، اضطراب را کاهش دهد. در حقیقت، پیام مهم این اصل عبارت از انعطاف پذیری انسان در برنامه ریزی زندگی، جهت کاستن از فشار روانی و حرکت در مسیر زندگی طبیعی و بازگشت به حالت طبیعی است(63).